Na przełomie października i listopada 2017 r., staraniem Studium Europy Wschodniej UW, Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz Fundacji Róbmy swoje dla kultury, został odrestaurowany grobowiec dwu zasłużonych Prometejczyków: płk. Tadeusza Schaetzla i ppłk Edmunda Charaszkiewicza. Prace renowacyjne miały miejsce na cmentarzu South Ealing w Londynie i wykonane zostały dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą 2017”.

Grób obu Prometejczyków znajduje się przy głównej alei nowej części cmentarza i wyróżnia się płaskorzeźbą Matki Boskiej Kozielskiej. Jest to najprawdopodobniej replika oryginału znajdującego się w kościele św. Jana Boboli w Londynie[1].

Na lewo od przedstawienia Matki Boskiej Kozielskiej umiejscowiono wyrzeźbione w sztucznym kamieniu godło II Rzeczypospolitej, wzór z 1927 r.  Poniżej znajduje się symbol I Brygady Legionów, w szeregach, której walczyli Tadeusz Schaetzel i Edmiund Charaszkiewicz oraz inskrypcja: „żołnierze Józefa Piłsudskiego Prometejczycy”.

Renowację nagrobka przeprowadziła konserwator dzieł sztuki, p. Olga Marzantowicz, specjalistka w dziedzinie restauracji rzeźby kamiennej i detali architektonicznych, absolwentka Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz szeregu prestiżowych kursów specjalistycznych. Przed konserwacją nagrobka zrealizowała projekty restauracji i konserwacji wielu zabytkowych obiektów na terenie Wielkiej Brytanii, w tym m. in.: William Chambers Statue (Edinburgh, Scotland), Lych Gate War Memorial (Tullibody, Scotland), Havick War Memorial (Wilton Lodge Park, Hawick, Scotland), reliefów w Shire Hall (Chelmsford, England). Olga Marzanowicz mieszka i pracuje w Wielkiej Brytanii. W projekt zaangażowani byli również dr hab. Janusz Smaza – pracownik naukowy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, specjalista w zakresie konserwacji zabytków oraz dr inż. Stanisław Karczmarczyk – pracownik naukowy Politechniki Krakowskiej.

Przed renowacją nagrobek był silnie zanieczyszczony, a na jego powierzchni zagnieździły się kolonie mikroorganizmów (grzyby, glony, bakterie) oraz skupiska porostów skorupiastych. Ich zagęszczenie doprowadziło do stanu, w którym treści inskrypcji stały się nieczytelne. Spoiny łączące poszczególne części nagrobka były spękane i wykruszone. Naruszona też była konstrukcja nagrobka, a on sam był niestabilny i zapadał się[2].

Program prac zakładał w pierwszej kolejności sporządzenie dokładnej dokumentacji fotograficznej i konserwatorskiej wraz z oceną stanu zachowania oraz przygotowanie projektu konserwatorskiego. Prace remontowe objęły: demontaż nagrobka w celu stabilizacji jego konstrukcji poprzez wylanie nowych fundamentów, oczyszczenie mechaniczne powierzchni nagrobka wraz z jego dezynfekcją, montaż nagrobka na nowym fundamencie oraz wykonanie i montaż nowej płyty nagrobnej. Zdecydowano, że nowa płyta nagrobna wykonana z marmuru z Carrary przykryje rabaty kwiatowe. Została umocowana na zaprawie cementowej. Mocowanie między rozstępującymi się płytami wykonano ze zbrojonych prętów ze stali nierdzewnej, przyklejonych klejem na bazie żywicy.

Odbioru prac renowacyjnych dokonała 8 grudnia 2017 r. komisja w składzie: p. Olga Marzantowicz – konserwator dzieł sztuki, p. Adam Klupś – powiernik Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz Radosław Gromski – wicekonsul ambasady RP w Londynie. Realizację projektu renowacji nagrobka koordynował z Warszawy dr Marcin Wakar.

Projekt został zaprezentowany podczas Konferencji prometejskiej, zorganizowanej w dniach 26-28 października 2017 r. w Łucku, wspólnie przez Studium Europy Wschodniej i Uniwersytet w Łucku. Konferencja dedykowana była Henrykowi Józewskiemu. W trakcie konferencji przypomniano również postaci dwu innych przedstawicieli ruchu prometejskiego: płk. Tadeusza Schaetzla i ppłk. Edmunda Charaszkiewicza. Jan Malicki -dyrektor Studium Europy Wschodniej UW – opowiedział o renowacji ich wspólnego grobu, który znajduje się na cmentarzu South Ealing w Londynie. Wspomniał, iż inicjatywa wyszła ze strony Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, który we współpracy z SEW oraz Fundacją Róbmy swoje dla kultury doprowadził do renowacji miejsca spoczynku obu zasłużonych prometejczyków. Prace restauratorskie przeprowadziła konserwator dzieł sztuki Olga Marzantowicz, zaś środki na realizację projektu zapewniło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.

płk Tadeusz Schatzel (1891-1971) – żołnierz, dyplomata, polityk. Urodził się 12 marca 1891 r. w Brzeżanach na obecnej Ukrainie (dawne woj. tarnopolskie) jako syn Stanisława i Pauliny z domu Sochanik. Tam też uczęszczał do gimnazjum oraz należał do tajnej organizacji niepodległościowej „Odrodzenie”. Następnie studiował na politechnikach we Lwowie i Grazu, gdzie kontynuował działalność niepodległościową w Związku Walki Czynnej, a następnie w Związku Strzeleckim. Po ukończeniu studiów podjął pracę jako inżynier. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił jako kanonier do kompani strzeleckich dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego. W Legionach Polskich awansował na chorążego, podporucznika i porucznika. Po kryzysie przysięgowym został przeniesiony do szkoły oficerów rezerwowych armii austriackiej, skąd zdezerterował i przedostał się do polskich formacji wojskowych na Wschodzie. Tam działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Następnie wstąpił do tworzącego się w Lublinie Wojska Polskiego pod komendą Edwarda Rydza-Śmigłego. W październiku 1919 r. został kierownikiem Oddziału II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego i krótko potem został awansowany na kapitana. W czasie wojny 1920 r. był m. in. członkiem Sztabu Ścisłego Naczelnego Wodza i uzyskał stopień majora. W 1924 r. po ukończeniu kursu doszkalającego Wyższej Szkoły Wojennej otrzymał tytuł oficera Sztabu Głównego i stopień podpułkownika. Następnie został attaché wojskowym w Ambasadzie RP w Ankarze, gdzie nawiązał kontakty z narodami Kaukazu podbitymi przez Rosję. Wśród nich szerzył działalność narodowowyzwoleńczą, swą akcję nazywając prometejską. W latach 1926-1929 był szefem Oddziału II Sztabu Głównego WP. Po przejściu w stan nieczynny przeszedł do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Był m. in.: radcą Ambasady RP w Paryżu, szefem gabinetu Prezesa Rady Ministrów Walerego Sławka, posłem na sejm, Naczelnikiem Departamentu Politycznego MSZ. Po zabójstwie Tadeusza Hołówki w 1931 r. objął patronat nad „zespołem prometejskim”.

17 września 1939 r. przekroczył granicę polsko-rumuńską towarzysząc min. Józefowi Beckowi. Następnie przebywał w Turcji i Egipcie. Na przełomie lat 1947-1948 wraz z oddziałami Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie przyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał aż do śmierci. Był współzałożycielem Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, redaktorem pisma „Niepodległość”, założycielem i przewodniczącym polskiej grupy „Prometeusza”. Współpracował z „Wiadomościami”, „Dziennikiem Polskim” i „Dziennikiem Żołnierza”. Napisał biografię Walerego Sławka i Józefa Becka oraz książkę „Rosja i Turcja na drogach historii”. Zmarł 26 czerwca 1971 r. w Londynie.

Na podst. P. Stawecki: Schaetzel (Schatzel) Tadeusz, pseud.: Kopystyński Zdzisław, Tomasz Krymski (1891–1971. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXV/1994 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 11.12.2017].

ppłk. Edmund Charaszkiewicz (1895-1975) – żołnierz Legionów Polskich i Wojska Polskiego, oficer wywiadu, działacz emigracyjny. Urodził się 14 października 1895 r. w wielkopolskim miasteczku Poniec, jako syn Stanisława i Bronisławy z domu Rajewskiej. Uczył się w Poniecu, Krotoszynie Katowicach i Krakowie, gdzie skończył gimnazjum będąc już żołnierzem Legionów Polskich. Służył kolejno w kilku jednostkach Legionów dochodząc do stopnia majora sierżanta. Potem pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Do Wojska Polskiego wstąpił w 1918 r. w randze porucznika. Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-21) brał udział w bitwach pod Nowoświęcianami, Podbrodziem, Bezdanami, Wilnem i Ejszyszkami. Podczas obrony Wilna został wzięty do niewoli przez Litwinów. Zbiegł po niespełna miesiącu internowania. 27 lutego 1921 r., za rzucającą się w oczy waleczność za liniami sowieckimi, przyznano mu order Virtuti Militari. Mimo działań wojennych w latach 1918-1923 studiował praco na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył. Od grudnia 1920 r. związany był z polskim wywiadem wojskowym. Odpowiadał m. in. za powstania śląskie. Od 1926 r. związał się z ruchem prometejskim. Był autorem słynnego „Referatu o zagadnieniu prometejskim” z 1940 r., w którego punkcie piątym napisał:

Polskie czynniki polityczne kierujące akcją prometejską na przestrzeni lat 1918- 1939 przestrzegały przez cały czas czynnej współpracy z wyzwalającymi się narodami prometejskimi a później z emigracją polityczną prometejską następujących tez i zasad:

1. a) Treścią podstawową koncepcji prometejskiej jest walka z każdym ustrojem Rosji imperialistycznej o zdobycie wolności narodów i utworzenie na terenach etnicznie nierosyjskich, obejmujących baseny bałtycki, czarnomorski i kaspijski szeregu państw niepodległych, stanowiących wspólny front obrony przed agresją rosyjską.
2. b) We wspólnej walce o te cele, we wzajemnym uszanowaniu suwerenności polityczno-państwowej i konieczności wspólnej obrony przed agresją imperializmu rosyjskiego – mieści się realny interes polityczny państw i narodów wchodzących w skład frontu prometejskiego na czele z Polską.
3. c) We wspólnym interesie solidarnych wysiłków realizacyjnych wyklucza się eksponowanie na zewnątrz wzajemnych sporów wewnętrznych i pretensji sąsiedzkich, stojąc na stanowisku, że głównym celem koncepcji prometejskiej jest zdobycie niepodległości państwowej, a dopiero na dalszym planie ewentualne rozpatrywanie spornych zagadnień […][3].

Od 1931 r. do wybuchu II wojny światowej Edmund Charaszkiewicz służył (w tym czasie doszedł do rangi majora), jako szef „Kancelarii” 2 Sekcji II Sztabu Generalnego, czyli w tzw. Biurze 2, które zajmowało się planowaniem, przygotowywaniem i przeprowadzaniem tajnych operacji wojennych. W październiku 1939 r. dotarł do Francji, a w 1940 r. do Wielkiej Brytanii. Po wojnie Charaszkiewicz brał czynny udział w polskim życiu emigracyjnym. Działał w Lidze dla Niepodległości Polski oraz w Instytucie Józefa Piłsudskiego, którego był wieloletnim prezesem. Założył i przez kilka lat redagował czasopismo „Niepodległość”. Był także związany ze Związkiem Powstańców Śląskich. Zmarł 22 grudnia 1975 r. w Londynie.

Na podst. https://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_Charaszkiewicz [dostęp: 11.12.2017]; http://geopolityka.org/analizy/edmund-charaszkiewicz-referat-o-zagadnieniu-prometejskim-z-historii-polskiej-geopolityki [dostęp: 11.12.2017];

Oprac. Marcin Wakar

[1] O. Marzantowicz, Dokumentacja prac renowacyjnych nagrobka Tadeusza Schaetzla i Edmunda Charaszkiewicza (cmenarz South Ealing w Londynie), listopad 2017 r., s. 6.

[2] Ibidem, s. 19.

[3] http://geopolityka.org/analizy/edmund-charaszkiewicz-referat-o-zagadnieniu-prometejskim-z-historii-polskiej-geopolityki [dostęp: 11.12.2017].